Hans Rikken De brug in het Boterdiep








Rond met aan één kant vingers,
 of lange golfjes











Foto's: © Henk Puts

De brug in het Boterdiep


De Werkmanbrug, 1997
Kunstenaar: Hans Rikken
Plaats: Soendavijver (voormalig Boterdiep) langs de Bedumerweg


Lang geleden was het Boterdiep een drukke vaarroute naar de Ommelanden. Nu razen auto's, bussen en vrachtwagens over de Bedumerweg de stad in, langs het laatste stukje Boterdiep. Geen boot kan er meer in of uit en daarom heet het nu Soendavijver. Ik was dan ook heel verbaasd toen ik daar plotseling, na jaren afwezigheid, twee scheepsmasten uit het water zag oprijzen. Aan die masten was een hangbrug vastgemaakt: kabels met een stuk of zestien losse metalen platen.

Ik nam aan dat het om een kunstwerk ging, en niet om een verdwaald speelobject uit een pretpark. Even vroeg ik me af of een kunstenaar met opzet een laatste schip had laten zinken, misschien als stadsmarkering. Maar telkens als ik goed wilde kijken was mijn bus er al voorbij. Als ik de masten per fiets passeerde lette ik liever op het levensgevaarlijke verkeer. Dichtbij komen was moeilijk, met aan de ene kant de drukke Bedumerweg en aan de andere kant de Soendastraat vol bouwketen.


Golfjes

Pas onlangs liep ik de smalle strook gras in, tussen het verkeer en het water. Vandaar kon ik zien dat de gaten in het metaal allemaal gelijk waren: rond met aan één kant vingers, of lange golfjes. Hé, dacht ik, misschien verwijzen die golfjes naar het water? Sommige gaten waren niet helemaal uitgestanst, daar hing een stuk metaal met golfjes naar beneden.

“Waar vind ik iets over de beelden op straat?” vroeg ik aan het CBK, het Centrum Beeldende Kunst in De Oosterpoort. “Kijk maar bij www.kunstopstraat.nl”, was het antwoord. Ik zocht op “buurt”, keek bij “De Hoogte” en herkende de brug meteen: het was “De Werkmanbrug” van kunstenaar Hans Rikken uit de Korrewegwijk.


Werkman

“ 'De Werkmanbrug' is een monument voor de Groningse drukker en kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman die op 10 april 1945, kort voor de bevrijding, door handlangers van de Sicherheitsdienst werd vermoord.” las ik. Daar had ik niet van terug. Ik schaamde me haast dat ik er een gezonken schip en een speeltuig uit een pretpark in had gezien.

Hendrik Nicolaas Werkman (1882-1945) is een van de belangrijkste grafische kunstenaars van Nederland. Hij experimenteerde op een heel eigen manier met druktechnieken. In de oorlog drukte hij een reeks clandestiene uitgaven, “De Blauwe Schuit”. In die reeks ontwierp en drukte hij ook de Chassidische legenden van Martin Buber. Teksten en afbeeldingen zijn verhulde daden van verzet tegen de Duitse bezetter. Daarmee wilde hij de mensen een hart onder de riem steken.


Kranten

“Het kunstwerk heeft de vorm van een hangbrug en bestaat uit zestien roestvrijstalen platen waaruit figuren gestanst zijn. Deze uitgeslagen vormen verwijzen naar de sjablonen waarmee Werkman veel werkte.”
“De rij gestanste platen die een brug vormen is geïnspireerd op de rijen kranten die achter elkaar van de drukpersen komen. Daarmee is het beeld een eerbetoon aan zowel de kunstenaar als de drukker Werkman.”

Nu begon het kunstwerk echt te leven. Ik werd nieuwsgierig naar de maker en reed naar het zuiden van de stad, naar het industrieterrein aan de Oostendeweg. Hans Rikken heeft daar een forse loods, afgeladen met materialen en gereedschappen. Ook zag ik er flink wat kunstwerken, grote en kleine objecten, af en niet af.

Hans Rikken vertelde enthousiast over de Werkmanbrug. Hij had hem in 1995 gemaakt voor een tentoonstelling in de Martinihal, de Gallery Art Show. Daar hing de brug niet aan masten, maar hoog aan het plafond. Daardoor was het idee van kranten op een lopende band sterker. Rikken wilde als beeldhouwer een grafisch spel spelen met Werkman-achtige sjablonen. De essentie was “De drukker in de kunst”. De sjablonen werden uitgestanst met een toen nog heel nieuwe computertechniek. Alle rechthoeken zijn gelijk, maar door draaien, keren en spiegelen lijken ze alle anders.


Martinihal

Sommige van de sjablonen zijn niet helemaal uitgestanst; je kunt ze nog zien uitsteken. Ook maakte de kunstenaar van die sjablonen kleine objecten. Toen ik ze in zijn atelier zag staan zei hij dat er ook een aantal aan die platen van de Werkmanbrug zijn bevestigd. Toen ik daarna nog eens ging kijken naar de brug, vanuit het gras langs de weg, zag ik ze goed zitten.

Voor de tentoonstelling had hij de rechthoeken met touw aan elkaar bevestigd. Toen de gemeente het beeld aankocht om het in het water te plaatsen, verving Rikken de touwen door roestvrijstalen kabels. Die zijn bestand tegen water, vorst en wind. De brug hangt niet zo hoog als in de Martinihal, maar toch hangt de onderkant nog altijd drie meter boven het water. Hij is dertien meter lang, veel langer dan ik dacht. “Beelden lijken kleiner zodra ze buiten staan.” zei de beeldhouwer.

De buurt werd betrokken bij de inhuldiging in 1997. Er was een receptie in het Floreshuis, toen nog “De Karre”. Er kwamen schoolklassen naar het atelier van Hans Rikken en de tekening van een leerling kwam op de voorkant van de uitnodiging. De titel was toen iets korter: De Werkbrug. Zo staat het ook op het bordje, in het gras langs de Soendastraat: Hans Rikken - De Werkbrug, 1997, verzinkt staal, kabels.


Henk Puts


Meer over Hans Rikken op zijn website

Uit: De Korrespondent, 2008 nr.3; de eerste aflevering van een serie over kunstwerken in de Korrewegwijk, Groningen.