Die zon is iets smaller,
waardoor hij als een raam
in die maan-muur
wordt vastgehouden.
Zo is wat open is gesloten
en wat gesloten is open.
Foto's: © Henk Puts
Wakend Oog
Over het beeld Zon en maan (als wakend oog), Wia van Dijk, 1993
Zon en maan (als wakend oog), 1993
Kunstenaar: Wia van Dijk
Plaats: plantsoen Surinamestraat, bij het Van Starkenborghkanaal, Groningen
Materiaal: ferrocement, 2 meter hoog
Mijn zoon van zeven kreeg vorig jaar eindelijk een fietsje dat hem paste. Na veel mislukte pogingen racete hij opeens slingerend weg. Ik rende achter hem aan de wijk door en dirigeerde hem hijgend naar rustige straten. Hij kwam pas tot stilstand vlak voor het kanaal, in het plantsoen aan het eind van de Surinamestraat. Daar stond een beeld dat we nog nooit gezien hadden. Er zat een rond gat in. Ik liep naar de andere kant, keek door dat raam en vroeg mijn zoon of hij wist wat het was. “Een beeld,” zei hij. Hij wilde er wel doorheen kruipen.
“Vind je het niet op zo’n broodje lijken?” vroeg ik, “Zo’n broodje dat ze in het Frans ‘croissant’ noemen? Een broodje dat een ring vasthoudt?” Croissant betekent ‘halve maan’, of liever ‘wassende maan’.
“Dat lijkt meer op de zon” zei hij, wijzend op de ring, en racete weer weg.
Pastelkleuren
Pas later kwam ik terug bij het beeld. Ik keek van de ene kant door de ring naar een schip in het kanaal. Ik keek van de andere kant naar de bomen in het plantsoen. En ik keek eens goed naar die maansikkel. Hij bestaat uit vijf delen in vijf verschillende pastelkleuren. Als je die wat helderder zou maken krijg je rood, violet, blauw, groen en geel: de regenboog. De buitenkant van de maan, de huid, is veel ruwer dan die van de cirkel, die mijn zoon ‘zon’ had genoemd. Die zon is iets smaller, waardoor hij als een raam in die maan-muur wordt vastgehouden. Ik vroeg me af hoe het zou zijn met glas erin.
Oog
Op de website waar je alles vindt over beelden op straat, www.kunstopstraat.nl, vond ik dat het inderdaad om een maan en een zon gaat: Het heet zelfs ‘Zon en maan’. Het is een beeld van Wia van Dijk. Ze is er al in 1993 aan begonnen en het staat daar sinds 1994. In de tekst zegt ze dat je de lijnen tussen de vijf delen kunt zien als de stralen van de zon. Ze heeft zon, maan, zonlicht en ook ‘zien’, met elkaar verweven. Ook las ik op de website dat de zon en de maan samen een oog vormen. ‘Het oog’, staat hier symbool voor de eeuwige aanwezigheid van zon en maan. Ik keek nog eens door het zon-oog en besloot de maker op te zoeken om te vragen hoe ze tot dit beeld gekomen is.
Bakens
Wia van Dijk nam me mee naar de bovenste van haar twee werkruimtes hier in de stad. Ze vertelde dat de titel eigenlijk is ‘Zon en maan (als wakend oog)’. Ze ziet het werk als een oog, een wakend en beschermend oog.
Ze was voordat ze aan het beeld begon ter plekke gaan kijken en had er de schepen in het van Starkenborghkanaal voorbij zien varen. Water is daar belangrijk. Zon en maan zijn bakens voor de scheepvaart. Bossen, parken plantsoenen, water, daar heerst rust en daar wil je in de zon zitten.
Overgangswerk
Ze moest diep in haar herinnering graven, want na ‘Zon en maan’ is ze heel andere dingen gaan doen. Ze is vooral veel meer en veel helderder kleuren gaan gebruiken. Ze liet foto’s zien van fel gekleurde beelden en schilderijen. Ze had pas een installatie bij het cultureel centrum in Zuidhorn voltooid, met fel gekleurde ballen op een veld van water, met teksten die kinderen haar hadden aangereikt. ‘Opborrelende gedachten’ heet het. En voordat ze ‘Zon en maan’ maakte had ze juist alleen met zwart krijt gewerkt.
‘Zon en maan’ was misschien wel haar overgangswerk naar heldere kleuren. Ze wilde geen felle kleuren gebruiken voor de zon en de maan. Daarom maakte ze de zon zo bleek geel dat het bijna gebroken wit is. De kleuren zijn hier afgezwakt om meer in harmonie met de omgeving te zijn.
Het beeld gaat ook over tegenstellingen. Zon en maan wisselen elkaar voortdurend af. Het gaat over licht en donker, over dag en nacht en ook over open en gesloten. “De open maan en de gesloten zon?” vroeg ik.
“Nee, natuurlijk niet”, zei ze. Ze wees op de zon met het gat erin, een open zon dus. Maar ik keek naar de cirkel van de zon, een gesloten cirkel, met de maan er gedeeltelijk omheen, een open cirkel dus. Zo is wat open is gesloten en wat gesloten is open.
Model
Ze vertelde hoe ze het gemaakt had: eerst maakte ze een metalen frame. De verschillende onderdelen werden rondom bekleed met gaas en aan elkaar gelast. Daarna deed ze er gekleurd ferrocement overheen. Het beeld is dus hol.
Ze had natuurlijk eerst schetsen gemaakt op papier. Daarna maakte ze een model (zie foto). Foto’s van dat model plakte ze op een foto van het plantsoen om te laten zien hoe het zou worden. Inmiddels staat het al veertien jaar in de Surinamestraat. De grond is een beetje verzakt, daar zou wat aan gedaan moeten worden. De kleur is wat minder geworden. Wellicht wordt dat binnenkort bijgewerkt.
De maan heeft de zon nodig
Toen ik weer thuis was liet ik een foto van het beeld aan mijn dochter van dertien zien en ik vroeg haar wat ze zag. “Nou”, zei ze, “het lijkt wat op zo’n islamitische vlag, van Turkije bijvoorbeeld, met een halve maan, en ik zie een oog, het gaat zeker over een oogje houden op, op hangjongeren? Misschien dat dat rondje de zon is, dan heeft het te maken met dag en nacht.”
“Omdat de maan groter is wil de maakster misschien dat alles nacht is?” voegde ze eraan toe.
“Dat klopt niet!” liet Wia van Dijk ons weten. “De maan klampt zich om de zon. De maan heeft de zon nodig om gezien te worden. De zon verlicht de maan. De zon is licht, geeft openheid. Door de open vorm werkt de zon in meerdere dimensies en is daardoor dominanter dan de maan.
Heel belangrijk is voor mij dat ik met deze zon en maan juist het licht wil laten zien. Dat geldt ook voor al de werken die ik daarna gemaakt heb, waar de kleur steeds een dominantere rol is gaan innemen. Kleur is een zelfstandig iets geworden waarmee ik mijn werken juist iets van licht, vrolijkheid, feestelijkheid mee wil geven. Absoluut geen nacht of donkerheid.”
Henk Puts
Meer over Wia van Dijk op haar website
Uit: De Korrespondent, 2008 nr.4, als tweede aflevering van een serie over kunstwerken in de Korrewegwijk, Groningen.
